Rany tłuczone i stłuczenia to rodzaj urazów, które występują stosunkowo często. Najczęściej dochodzi do nich w czasie wypadku (np. samochodowego) lub pracy fizycznej. Jak opatrywać rany tłuczone, aby nie pozostała po nich blizna?
Gdy mówimy o stłuczeniach, najczęściej mamy na myśli siniaki na kolanach dzieci, które spadły z roweru lub przewróciły się w trakcie zabawy na podwórku. Zdarza się też, że stłuczony jest palec po nieudanej próbie wbicia gwoździa lub stopa – gdy spadnie na nią coś ciężkiego. Objawami takich urazów są zwykle siniaki oraz opuchlizna po stłuczeniu, którą można wyleczyć domowymi sposobami na stłuczenia. Warto jednak pamiętać, że niektóre rany tłuczone mogą być dużo poważniejsze – wszystko zależy od tego, jak głęboko zostały uszkodzone tkanki1.
Jak przebiega gojenie się stłuczeń i ran tłuczonych?
Większość stłuczeń nie jest niebezpieczna i nie wiąże się nawet z rozcięciem skóry. Zazwyczaj w wyniku takiego urazu dochodzi do uszkodzenia tkanek położonych pod podskórną warstwą tkanki tłuszczowej. Pojawia się siniak, czyli podskórny wylew krwi uwolnionej z pękniętych na skutek stłuczenia naczyń krwionośnych, który wchłania się samoistnie w ciągu kilkunastu dni.
Jeśli już w wyniku stłuczenia pojawi się wypływ krwi, oznacza to, że doszło do rozcięcia skóry i przerwania naczyń krwionośnych znajdujących się tuż pod nią. Niewielkie krwawienie będące skutkiem otarcia skóry zaowocuje strupkiem i blizną, która po paru miesiącach będzie zupełnie niewidoczna. Większe, spowodowane poważniejszą raną tłuczoną, może jednak oznaczać długi proces gojenia się, obarczony ryzykiem powikłań.
Dlaczego rany tłuczone zwykle goją się trudniej i wolniej? Wpływa na to charakter urazu. Rana po uderzeniu ciężkim przedmiotem ma nierówne i zgniecione brzegi, a wokół rany pojawia się obrzęk i opuchlizna2. Uszkodzone naczynia krwionośne krwawią w niewielkim stopniu, za to zgniecione tkanki, pozbawione krążenia, zaczynają obumierać. Taka rana jest bardziej podatna na zakażenie – martwica to doskonała pożywka dla bakterii i otwarte drzwi do kolejnych powikłań3.
Na czym polega opatrywanie ran tłuczonych i stłuczeń?
Każdą ranę, także tłuczoną, należy przemyć wodą i zdezynfekować (przy użyciu płynu odkażającego, np. z zawartością PHMB, czyli poliheksanidy). Taki płyn, np. rekomendowany przez ekspertów antyseptyczny płyn SutriSept, pozwala na dokładne i bezbolesne oczyszczenie rany oraz przyspiesza jej gojenie4, 5. Jeśli rana jest duża i wymaga wypełnienia, na oczyszczoną ranę można też zastosować wyrób medyczny SutriSept® w żelu (Gel Hydrożel na rany), hydrożel może pozostać na powierzchni rany na okres kilku dni, do następnej zmiany opatrunku.
Gdy skóra w wyniku stłuczenia nie została rozcięta, a pojawiła się opuchlizna, warto zastosować zimne okłady w miejscu urazu. Chłodny kompres zmniejsza ilość krwi wyciekającej z naczyń krwionośnych do otaczających je tkanek, zmniejsza obrzęk, hamuje stan zapalny i zapobiega powstawaniu siniaków.
Dobrym domowym sposobem na stłuczenia jest też stosowanie maści na stłuczenia z zawartością np. arniki, która ma działanie wzmacniające krwionośne naczynia włosowate i przeciwobrzękowe, czy preparatów na bazie octanowinianu glinu, które zmniejszają opuchliznę po stłuczeniu. W procesie gojenia się ran przydatna jest także maść SuriHeal®, której składniki aktywne wykazują wielokierunkowe działanie zapobiegające powikłaniom i przyspieszające proces leczenia6.
Zawsze warto zgłosić się do lekarza, jeśli stłuczeniu towarzyszy bardzo silny ból w czasie wykonywania jakiegoś ruchu – specjalista powinien sprawdzić, czy w czasie uderzenia nie doszło do złamania kości w kończynie.
Pielęgnacja i opatrywanie ran tłuczonych są szczególnie istotne w przypadku pojawienia się martwicy. Konieczne jest wówczas oczyszczenie rany z obumarłych tkanek za pomocą specjalnych opatrunków hydroaktywnych, które pochłaniają wysięk, zmiękczają martwe tkanki i zapobiegają infekcji bakteryjnej. Niekiedy zmiany martwicze usuwa się też chirurgicznie1.
Czy gojenie się ran tłuczonych wpływa na blizny?
Właściwa pielęgnacja rany i prawidłowy proces gojenia zawsze wpływa na wygląd blizny. Dowiodły tego badania, według których ryzyko rozwoju nieprawidłowych blizn wzrasta, gdy gojeniu się rany towarzyszy infekcja lub inne powikłania.
Co dokładnie znaczy nieprawidłowa blizna? Takiego określenia używają specjaliści w stosunku do blizny przerostowej lub bliznowca, inaczej zwanego keloidem. Nieprawidłowość polega na nadmiernej produkcji kolagenu i fibroblastów w procesie zabliźniania się rany. Zarówno kolagen, jak i fibroblasty są elementami niezbędnymi do uzupełnienia ubytków powstałych na skutek przerwania ciągłości skóry, jednak niekiedy ich produkcja wymyka się organizmowi spod kontroli.
Wtedy powstaje blizna przerostowa – gruba, wypukła i ciemniejsza od reszty skóry, lub bliznowiec – który dodatkowo objawia się rozrostem tkanek poza obszarem pierwotnej rany, obejmującym duże powierzchnie skóry.
Jak leczyć rany tłuczone, aby uniknąć nieestetycznych blizn?
Leczenie ran tłuczonych musi obejmować nie tylko dążenie do szybkiego zrośnięcia się rany, ale i starania o to, aby blizna była jak najmniej widoczna. Niedopuszczalne jest zdrapywanie strupków z otartych kolan, co niestety jest ulubioną czynnością dzieci. Może to przyczynić się do zakażenia rany i komplikacji przy tworzeniu się blizny, która będzie miała nieestetyczny wygląd i będzie bardziej widoczna.
Gdy już rana się zagoi, warto zrobić wszystko, aby zapobiec powstawaniu bliznowców i blizn przerostowych: można stosować plastry silikonowe, np. Sutricon. Ograniczają parowanie wody z rany i podnoszą temperaturę ciała pod opatrunkiem, a więc stwarzają warunki idealne do rozwoju prawidłowej blizny i ograniczenia niekontrolowanej produkcji kolagenu. Zmniejszają widoczność blizny – rozjaśniają ją, wygładzają i niwelują uczucie swędzenia. Mogą być stosowane na blizny świeże oraz w terapii blizn dojrzałych (nawet 9-letnich). Plastry silikonowe można stosować wyłącznie po całkowitym zagojeniu się ran.
Bibliografia:
- J. Leszczyński, Rany: podział i gojenie się ran. Leczenie ran Link
- Paulina Wierzbicka, Rany i ich leczenie, Link
- Stanisław Dąbrowiecki, Fizjologia i patofizjologia procesu gojenia ran, Polska Medycyna Paliatywna 2003, tom 2, nr 4.
- Kramer A., et al.: Konsensus w sprawie antyseptyki ran: Aktualizacja 2018, Conensus Guidelines, Skin Pharmacol Physiol 2018; 31:28-58.
- M. Kucharzewski i wsp., Algorytmy i wytyczne postępowania terapeutycznego w ranach trudno gojących się, „Forum Leczenia ran” 2020, 1(3), 95-116.
- E. Szkiller „Zastosowanie maści dysrofilowej SutriHeal Forte 5% w leczeniu ran o różnej etiologii oraz schorzeń podologicznych. Opis przypadków.” Biblioteka Faktów nr 1/2020.