Działanie zimna / odmrożenia

Na odmrożenia szczególnie narażeni są pasjonaci długich zimowych wędrówek górskich, sportów zimowych, ale także źle przygotowane do zabawy na mrozie dzieci. Oczywiście nie jest łatwo nabawić się ciężkich, wymagających interwencji chirurgicznej odmrożeń, ale łagodniejszych odmrożeń placów czy stóp – już tak. Dlatego warto wiedzieć, jak radzić sobie z negatywnymi skutkami działania mrozu na skórę, a przede wszystkim – jak im zapobiegać.

Czym jest odmrożenie ciała?

Odmrożenie to uszkodzenie tkanki wynikające z działania zimna. Pod wpływem niskich temperatur organizm człowieka zaczyna uruchamiać mechanizmy obronne – następuje m.in. zwężenie naczyń, które jednak prowadzi do niewydolności naczyń, ich niedokrwienia i odwodnienia¹. W efekcie dochodzi do uszkodzenia lub w skrajnych przypadkach nawet do obumarcia tkanek narażonych na działanie mrozu.

Urazy ciała z powodu zimna dotyczą najczęściej osób nieodpowiednio przygotowanych do przebywania ma mrozie (zbyt cienkie ubranie, niestosowanie kremów ochronnych) lub osób, których ekspozycja na niskie temperatury z jakichś powodów przedłuża się. Ryzyko wystąpienia odmrożenia wzrasta, kiedy występuje silny wiatr oraz gdy ubranie jest mokre.

Jakie są objawy odmrożenia skóry?

Najczęściej do odmrożenia skóry dochodzi na twarzy (nosie, uszach, policzkach i brodzie) oraz u palców rąk i nóg. Uszy, nos i podbródek mają najniższą naturalną ochronę, ponieważ nie są owłosione, dlatego ich ciepłota już przy temperaturze otoczenia wynoszącej 0 st. C znacząco spada².

Objawy odmrożenia zależą od jego nasilenia. Najłagodniejsze skutki działania mrozu to odrętwienie, mrowienie, pulsowanie i ból w wyziębionym obszarze ciała, który staje się blady i zimny w dotyku. Skóra nie jest naruszona, jednak jeśli dojdzie to dalszego wyziębienia, może dojść do powierzchownego uszkodzenia jej górnej warstwy. Charakterystyczne w tej sytuacji jest jej zaczerwienienie, obrzęk, a nawet pojawienie się pęcherzy. Skóra może swędzieć.

Bardziej zaawansowane odmrożenia objawiają się zmianą koloru skóry na biały lub sino-niebieski, a pęcherzy – na czarny. Nie tylko skóra, ale i tkanki, mięśnie, nerwy oraz ścięgna są odmrożone, co może prowadzić do ich trwałych uszkodzeń.

Warto pamiętać, że odmrożenia mogą mieć długotrwałe skutki, takie jak zwiększona wrażliwość na zimno obszarów, które uległy odmrożeniu, ich drętwienie i brak czucia czy bolesność przy dotyku³.

Stopnie odmrożeń

Specjaliści dzielą odmrożenia na stopnie. Te najlżejsze zakwalifikowane są jako odmrożenia pierwszego stopnia, najcięższe – czwartego⁴.

Odmrożenia I stopnia	przejściowe zaburzenia krążenia w naczyniach krwionośnych zewnętrznych warstw skóry, biały lub sino-czerwony kolor skóry, miejscowy ból, obrzęk i swędzenie oraz częściowa utrata czucia.
Odmrożenia II stopnia	·pojawienie się pęcherzy wypełnionych płynem surowiczym, silny ból.
Odmrożenia III stopnia	martwica powierzchownych warstw skóry, siny kolor skóry, brak czucia.
Odmrożenia IV stopnia	powstania głębokiej martwicy np. ścięgna, kości, możliwa samoistna amputacji odmrożonych części, brak czucia.

Co robić, gdy dojdzie do odmrożenia skóry?

Pomijając górskie wyprawy i narciarskie eskapady, do odmrożenia dochodzi zwykle w czasie niewinnych spacerów lub zabaw na śniegu, Ofiarami fatalnego działania mrozu są najczęściej dzieci, które zbyt długo przebywają na mrozie w mokrych od śniegu butach czy rękawiczkach. Gdy zauważymy, że u dziecka lub dorosłego doszło do odmrożenia, należy natychmiast wrócić do domu lub schronić się w ciepłym pomieszczeniu⁵. Następnie należy jak najszybciej zdjąć mokre ubranie. O ile nie jest to absolutnie konieczne, nie powinno się chodzić i stawać na odmrożonych stopach. Nie wolno pocierać odmrożonych palców czy nosa, bo można w ten sposób pogłębić uszkodzenie tkanek⁶.

W sytuacji odmrożenia nóg, rąk lub policzków kluczowe jest ogrzanie całego organizmu: na przykład poprzez kąpiel lub trzymanie dłoni i stopy w misce z wodą. Temperatura wody powinna mieć początkowo 25–30°C, a następnie, po kilkunastu minutach powinno się ją zwiększyć aż do 38–40°C. Taką procedurę należy stosować do momentu, aż skóra uzyska odpowiednią temperaturę, czyli około 15 do 30 minut. Jeśli w pobliżu nie ma wody, można próbować ogrzać je własnym oddechem.

Nie wolno ogrzewać skóry, jeśli nie uda się jej utrzymać w cieple, a więc np. na dworze. Ogrzanie, a następnie ponowne wystawienie odmrożonego obszaru na działanie zimnego powietrza mogłoby bowiem spowodować jeszcze większe szkody niż pierwotne odmrożenie⁵. Po rozgrzaniu organizmu powinno się owinąć pacjenta kocami i podać mu gorące napoje (ale nie alkohol).

Pielęgnacja odmrożonej skóry

Miejsca, które miały kontakt z zimnem, warto otoczyć troskliwą pielęgnacją. Najlepiej zabezpieczyć je maścią zawierającą rafinowaną naturalną żywicę świerku norweskiego (Picea abies), np. SutriHeal. Takie postępowanie zapewni powstanie na skórze warstwy ochronnej oraz ułatwi gojenie. Maść ma działanie przeciwzapalne i ułatwia odbudowę naskórka. Obszar pokryty maścią można zostawić nieosłonięty, a jeśli jest to miejsce, gdzie maść może się szybko ścierać – opatrzyć. Najlepiej sprawdzają się luźne, suche, sterylne opatrunki.

Preparat powinno się stosować do momentu, aż skóra będzie całkowicie zregenerowana oraz zagojona. Jeśli w czasie odmrożenia pojawiły się pęcherze, konieczna jest interwencja lekarza. Takie zmiany wymagają niekiedy usunięcia i oczyszczenia miejsc pod pęcherzem środkiem antyseptycznym, np. SutriSept Płyn.

Jak zapobiegać odmrożeniom?

1. Dobieraj ubranie odpowiednie do pogody. Pamiętaj, że kurtka, która jest ciepła (np. puch), nie zawsze chroni przed wiatrem, dlatego zastanów się, czy nie warto zastosować dodatkowej warstwy ochronnej.
2. Osłaniaj miejsca najbardziej narażone na odmrożenia, czyli palce, nos, uczy, policzki. Łatwo możesz przeoczyć moment, w którym powstanie odmrożenie, dlatego osłoń te miejsca wcześniej.
3. Mokre ubrania w miarę możliwości zmieniaj jak najszybciej.
4. Stosuj specjalne kremy przeznaczone do niskich temperatur.
5. Unikaj długiego stania w jednym miejscu. Pamiętaj, że ból w kończynach jest znakiem ostrzegawczym, a moment, w którym już nie występuje, jest bardzo niebezpieczny.
6. Unikaj spożywania alkoholu w sytuacjach, kiedy będziesz długo przebywać na zimnie. Alkohol zaburzy twoje odczuwanie ciepła i stłumi sygnały ostrzegawcze.

Bibliografia:

1. Out of the cold: management of hypothermia and frostbite, Jay Biem, Niels Koehncke, Dale Classenand James Dosman
2. COLD PROTECTING EMOLLIENTS AND FROSTBITE, EERO LEHMUSKALLIO, Link
3. https://www.nhs.uk/conditions/frostbite/symptoms/
4. Odmrożenia (odmroziny) dr n. med. Adriana Polańska Link
5. https://www.webmd.com/first-aid/frostbite-treatment
6. Out of the cold: management of hypothermia and frostbite, Jay Biem, Niels Koehncke, Dale Classenand James Dosman