Poszczególne etapy gojenia się ran to duży wysiłek dla organizmu. Potrzebuje on w tym czasie energii z wartościowego pożywienia oraz składników odżywczych, które są niezbędne dla właściwego przebiegu procesów naprawczych, takich jak zasklepianie się rany oraz tworzenie się blizny. Dowiedz się, w jaki sposób dieta wpływa na gojenie się ran i jak sprawić, by poszczególne etapy tego procesu przebiegały szybciej.
Co ma wpływ na gojenie się ran?
Gojenie się ran zależy od wielu czynników. Ważny jest ogólny stan zdrowia i kondycja organizmu, a także właściwa pielęgnacja rany. Na proces gojenia ma wpływ także wiek pacjenta; u osób starszych produkcja kolagenu jest wolniejsza i mniej intensywna, więc wszelkie uszkodzenia skóry i rany goją się zazwyczaj wolniej.
Niekorzystny wpływ na gojenie się ran ma także stres i niektóre leki, np. sterydy i preparaty immunosupresyjne oraz palenie papierosów, które spowalnia produkcję kolagenu i elastyny oraz przyczynia się do zaostrzenia stanów zapalnych. Także choroby przewlekłe, zwłaszcza cukrzyca, otyłość i zaburzenia metaboliczne, mają niekorzystne przełożenie na czas gojenia się ran1.
Trudno gojące się rany mogą też być efektem zakażeń i wywołanych nimi stanów zapalnych, wiele zależy także od lokalizacji rany. Szczególnie uciążliwe są rany wewnątrz jamy ustnej, które mają tendencję do odnawiania się i jątrzenia. Na gojenie ran duży wpływ ma dieta. Niedobory składników odżywczych niekorzystnie wpływają na kondycję skóry i jej zdolności naprawcze, dlatego w czasie gojenia się ran, zwłaszcza tych poważniejszych, należy szczególnie zadbać o jadłospis. Czasami warto też sięgnąć po żywność specjalistyczną przeznaczoną dla osób po zabiegach operacyjnych. Jest to przydatne w czasie gojenia się ran pooperacyjnych i pourazowych, w tym oparzeń.
Wpływ odpowiedniej pielęgnacji na proces gojenia
Najważniejszą sprawą jest jednak odpowiednie zdezynfekowanie i opatrzenie rany – nawet najlepsza dieta nie zapobiegnie zakażeniom spowodowanym przez niewłaściwą pielęgnację i niefrasobliwość przy zmianie opatrunków. Przed tą czynnością należy zawsze dokładnie umyć ręce, a do odkażania zaleca się używać specjalnych płynów antyseptycznych z PHMB, które nie wysuszają rany i jej okolic, natomiast dokładnie oczyszczają ją i wspomagają mikrokrążenie oraz stymulują regenerację skóry2,3.
Rekomendowane jest również stosowanie maści zapobiegających zakażaniom i przyspieszających gojenie się ran, np. SutriHeal, którą można aplikować na rany zakażone oraz profilaktycznie, w celu zmniejszenia ryzyka pojawienia się stanu zapalnego.
Odpowiednia dieta to jedna z tych kwestii, na którą mamy realny wpływ, zatem warto o nią zadbać na każdym etapie gojenia się ran.
Dlaczego dieta jest ważna dla kondycji skóry?
Skóra to nasz największy organ. Procesy naprawcze w jej obrębie zależą przede wszystkim od kolagenu i elastyny, a ich ilość zależy zarówno od wieku, jak i indywidualnych uwarunkowań, ale przede wszystkim od właściwej podaży składników odżywczych dostarczanych wraz z jedzeniem. Szybkie gojenie się ran to nic innego jak sprawna produkcja nowych komórek i włókien kolagenowych, a do tego niezbędne są określone substancje czerpane z pożywienia i rozprowadzane do poszczególnych organów, w tym skóry.
Warto przy okazji podkreślić, że niedobory witamin i składników mineralnych oraz niedożywienie może dotyczyć także osób z nadwagą i otyłych – ilość zjadanego jedzenia nie zawsze przekłada się na jego jakość.
Czego potrzebuje skóra?
Składniki odżywcze niezbędne dla dobrego stanu skóry to białko, witaminy A i E, cynk i selen, antyoksydanty oraz niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe i witaminy z grupy B, zwłaszcza kwas pantotenowy, czyli witamina B5. Witaminy i składniki mineralne utrzymują produkcję kolagenu i elastyny na właściwym poziomie i zapewniają utrzymanie prawidłowego poziomu nawilżenia skóry, zaś kwasy tłuszczowe z grupy omega niwelują ryzyko pojawienia się stanów zapalnych. Oprócz tego skóra wymaga odpowiedniego nawodnienia; powinniśmy wypijać przynajmniej 2 litry płynów dziennie, najlepiej niegazowanej wody mineralnej.
Dieta regeneracyjna i dieta wysokobiałkowa po operacji
Sposób żywienia staje się szczególnie ważny po zabiegach operacyjnych i podczas leczenia rozległych ran urazowych, oparzeń i odmrożeń. Odpowiednia dieta ma wówczas istotny wpływ na szybsze gojenie i prawidłowe tworzenie się blizny, zależne w dużym stopniu od produkcji kolagenu. Do budowy nowych komórek skóry potrzebne jest białko, dlatego zaleca się spożywanie produktów takich jak mięso, ryby, jaja i przetwory mleczne4. Dieta wysokobiałkowa po operacji jest zalecana przez minimum miesiąc.
Ważna jest także arginina, niezbędna w procesie regulowania odnowy tkanki. Arginina przyczynia się do rozszerzania naczyń krwionośnych, co pozwala dostarczyć komórkom gojącej się rany więcej tlenu i substancji odżywczych, a to przyspiesza regenerację. Argininę znajdziemy w łososiu, mięsie wołowym, mleku i płatkach owsianych.
Warto też sięgać po produkty bogate w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, a przy okazji dostarczające energii potrzebnej w procesie gojenia. Kwasy tłuszczowe omega-3 zawarte w tłustych rybach morskich i olejach roślinnych tłoczonych na zimno mają właściwości przeciwzapalne, więc nie może ich zabraknąć w diecie regeneracyjnej przyspieszającej gojenie ran.
Powinna ona uwzględniać także warzywa i owoce będące źródłem witaminy C, która wspiera układ odpornościowy i uczestniczy w produkcji kolagenu i elastyny. Powinny znaleźć się w niej także kasze i produkty pełnoziarniste (pieczywo, makarony), które dostarczają witamin z grupy B, oraz produkty zasobne w witaminy A i E (warzywa, nabiał, produkty mleczne, jaja, natka pietruszki, orzechy, pestki, oleje). Na kondycję skóry i kości świetnie działa też włączenie do diety galaretek mięsnych z dużą zawartością naturalnego kolagenu.
Jakich produktów spożywczych unikać, gdy goją się rany?
Produkty, które najlepiej wyeliminować z diety, gdy borykamy się z problemami skórnymi i trudno gojącymi się ranami, to te zawierające cukry proste oraz tłuszcze nasycone, w tym przede wszystkim utwardzone tłuszcze trans. Z menu powinny zatem zniknąć słodycze, słodkie i słone przekąski, tłuszcze zwierzęce takie jak smalec, słodzone napoje i dania typu fast food. Nie dostarczają one żadnych wartościowych składników, a jedynie obciążają układ pokarmowy i sercowo-naczyniowy.
Zwłaszcza cukier pogarsza kondycję skóry i przyczynia się do nadmiernego rozwoju szkodliwych bakterii, co jest bardzo niekorzystne, gdy rany nie są jeszcze zagojone – łatwiej może wówczas dojść do zakażenia. Eliminacja z diety nadmiaru cukru jest konieczna w przypadku odleżyn, owrzodzeń i innych trudno gojących się ran.
Bibliografia:
- Stanisław Dąbrowiecki, Fizjologia i patofizjologia procesu gojenia ran, Polska Medycyna Paliatywna 2003, tom 2, nr 4.
- Kramer A., et al.: Konsensus w sprawie antyseptyki ran: Aktualizacja 2018, Conensus Guidelines, Skin Pharmacol Physiol 2018; 31:28-58.
- E. Szkiler. Poliheksanid w miejscowym leczeniu ran – przegląd piśmiennictwa i doświadczenia własne, Forum Zakażeń 2018;9(5):291-297.
- Grzymisławski M., Gawęcki J. (red), Żywienie człowieka zdrowego i chorego. Tom 2. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.