Rany wymagają odpowiedniej pielęgnacji, by zapobiec komplikacjom mogącym utrudnić i przedłużyć proces gojenia się i powodować inne groźne dla zdrowia, a nawet życia konsekwencje. Dotyczy to głównie ran poważnych, pooperacyjnych, głębokich i zajmujących dużą powierzchnię, ale nie należy lekceważyć nawet niewielkich skaleczeń.
Niewłaściwa pielęgnacja i nieprzestrzeganie zasad higieny może doprowadzić do stanu zapalnego i z niewielkiej ranki może zrobić się spory problem. Dowiedz się, czym przemyć ranę, czym ją odkazić, jak prawidłowo założyć opatrunek i na co zwrócić uwagę w procesie gojenia się rany, tak by odpowiednio wcześnie zareagować na wszelkie nieprawidłowości.
Czym odkażać rany?
Podstawowa kwestia to: czym przemyć ranę i czym dezynfekować rany. W przypadku większości ran powstałych w wyniku nieszczęśliwych wypadków i urazów do przemycia w pierwszej kolejności wystarczy zwykła woda i mydło. Rekomendowane są płyny antyseptyczne z PHMB (np. SutriSept Płyn), które bezboleśnie i dokładnie oczyszczają ranę, zapobiegają namnażaniu się chorobotwórczych bakterii i przyspieszają proces gojenia1. Ważne, by oczyścić ranę z zabrudzeń, tak by można było założyć opatrunek.
Nie powinno się w celu oczyszczenia i odkażenia rany używać płynów na bazie spirytusu ani wody utlenionej. Niewskazana jest także jodyna. Pomijając fakt, że użycie tych substancji na ranę powoduje dodatkowy ból, to ich składniki uszkadzają tkanki, niepotrzebnie powiększając ranę. Mają też działanie wysuszające, co nie sprzyja procesowi gojenia2.
Rany silnie zabrudzone, szarpane czy kłute, a także poważniejsze oparzenia i odmrożenia wymagają pomocy medycznej. W ich przypadku o postępowaniu i metodzie oczyszczenia rany (jeśli zachodzi taka konieczność) decyduje lekarz. Podobnie należy postąpić w przypadku ran z tkwiącym w nich przedmiotem, na przykład odłamkiem szkła czy ostrym narzędziem. Nie należy samodzielnie wyjmować tkwiącego w ranie przedmiotu ani próbować jej odkażać na własną rękę.
Jak prawidłowo założyć opatrunek?
Na krwawiące rany, odmrożenia powodujące pojawienie się pęcherzy wypełnionych płynem surowiczym oraz oparzenia należy nałożyć sterylny, jałowy opatrunek. Ma on na celu ochronę rany przed czynnikami zewnętrznymi takimi jak brud. W przypadku mocno krwawiących ran zalecane jest założenie opatrunku uciskowego, tak by zmniejszyć lub zatamować krwawienie. Opaskę uciskową zakładamy zazwyczaj w przypadku ran zlokalizowanych na kończynach. Należy zastosować ją powyżej zranionego miejsca. Opatrunek czy opaska uciskowa nie powinny być jednak stosowane zbyt długo, by nie spowodować braku dopływu krwi do kończyny.
W przypadku poważnych ran z tkwiącym w nich przedmiotem należy wezwać pogotowie lub nałożyć luźny opatrunek i udać się na SOR.
Rany pooperacyjne są zaopatrywane po zakończeniu zabiegu. Zmianą opatrunku zazwyczaj zajmuje się personel medyczny. Po wypisie do domu można robić to także samodzielnie, stosując się do wskazówek lekarza. Przy każdej zmianie opatrunku należy zachować zasady higieny: dokładnie umyć ręce, przemyć ranę specjalnie do tego celu przeznaczonym płynem, który odkaża, a jednocześnie nie wysusza rany oraz nałożyć świeży, jałowy opatrunek lub plaster. Dobrym rozwiązaniem są plastry z silikonem, które zapewniają ranie odpowiednie nawilżenie, zapobiegają komplikacjom i wtórnym urazom oraz niwelują uczucie ciągnięcia i swędzenia.
Możliwe komplikacje w procesie gojenia się ran – na co zwrócić uwagę?
Proces gojenia ran przebiega w kilku etapach. Na początku w uszkodzonym miejscu tworzy się skrzep, a następnie strup, inicjowany jest też stan zapalny3. Jest to naturalna odpowiedź organizmu, która ma za zadanie ochronę rany przed przedostaniem się w głąb uszkodzonych tkanek chorobotwórczych mikroorganizmów oraz oczyszczenie rany z martwych tkanek.
Skrzep i strup, oprócz tego, że mają na celu również zatamowanie wyciekającej z rany krwi, pełnią funkcję naturalnego opatrunku, dlatego pod żadnym pozorem nie należy ich usuwać. Rany goją się przez ziarninowanie lub rychłozrost, zależnie od typu przerwania ciągłości tkanki. Tworzą się nowe włókna kolagenowe i tkanka ziarninująca, a brzegi rany zasklepiają się, tworząc bliznę [2].
Cały proces gojenia trwa, w zależności od głębokości, rodzaju i rozległości rany, od kilku dni do kilku tygodni (granica normy to 8 tygodni). Najszybciej goją się rany o gładkich brzegach, niezbyt głębokie i prawidłowo oczyszczone, nieco wolniej te o nierównych brzegach, szarpane lub tłuczone4.
Powodem do niepokoju jest przede wszystkim stan zapalny rany. Może on objawiać się jako zaczerwienienie rany, obrzęk wokół rany i ból rany oraz jej okolic. Niepokój powinno wzbudzić także ocieplenie okolic rany, owrzodzenie rany, pojawienie się pęcherzy z płynem surowiczym lub krwią i pieczenie rany. Rany z wysiękiem, sączące się i ropiejące to zawsze sygnał, że należy jak najszybciej zasięgnąć porady lekarza. Po pomoc medyczną należy zgłosić się natychmiast, gdy poczujemy z rany nieprzyjemny zapach lub gdy pojawi się gorączka.
Jeśli chodzi o swędzenie rany, także swędzenie rany po oparzeniu, to jest to zazwyczaj naturalny symptom towarzyszący procesowi gojenia. Należy powstrzymać się przed drapaniem, gdyż może to spowodować wtórny uraz lub zakażenie rany.
Co ma wpływ na gojenie się rany?
Oprócz odpowiedniej pielęgnacji rany i bezwzględnego dbania o higienę bardzo ważne są także takie kwestie jak właściwa dieta i ogólny stan zdrowia pacjenta. Na szybsze gojenie się ran korzystny wpływ ma dieta dostarczająca organizmowi niezbędnych dla prawidłowego wytwarzania kolagenu witamin i innych składników odżywczych, m.in. wapnia.
Należy też dołożyć wszelkich starań, by uniknąć wtórnych urazów rany lub jej rozejścia się, co czasem ma miejsce w przypadku ran pooperacyjnych5, np. po cesarskim cięciu, gdy pacjent zbyt szybko podejmuje np. forsowne ćwiczenia fizyczne czy przystępuje do mobilizacji blizny (jest to zalecane dopiero po całkowitym wygojeniu się rany).
Jak właściwie dbać o rany, by zapobiec komplikacjom?
Właściwa pielęgnacja rany to podstawa zapobiegania komplikacjom. Należy przestrzegać zaleceń lekarza i prawidłowo dbać o ranę – odpowiednio często zmieniać opatrunki, stosować rekomendowane płyny odkażające i jednocześnie dbające o nawilżenie rany oraz chronić ranę przed mechanicznymi urazami.
Wszystkie te kwestie muszą być przestrzegane, niezależnie od tego, czy w grę wchodzi pielęgnacja rany po oparzeniu, odmrożeniu, zabiegu chirurgicznym czy innym urazie. Głębokie i rozległe rany oraz oparzenia przez pierwsze kilka tygodni zaleca się chronić przed zamoczeniem.
W przypadku pojawienia się niepokojących objawów należy możliwie szybko zasięgnąć porady lekarza. Podobne postępowanie zaleca się, gdy proces gojenia rany staje się przewlekły, czyli trwa ponad 8 tygodni.
Przypisy:
- M. Sopata. i wsp., Wytyczne postępowania miejscowego w ranach niezakażonych, zagrożonych infekcją oraz zakażonych. Przegląd dostępnych substancji przeciwdrobnoustrojowych stosowanych w leczeniu ran. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran, Leczenie Ran 2020; 17 1: 1-21.
- Paulina Wierzbicka, Rany i ich leczenie, https://chirurgia3.cm-uj.krakow.pl/cm/uploads/2021/10/Rany-i-ich-leczenie.pdf.
- Marcin Limbowski, Andrzej Zieliński Udział czynników immunologicznych w procesie gojenia się ran, Polska Medycyna Paliatywna 2003, tom 2, nr 4.
- J. Leszczyński, Rany: podział i gojenie się ran. Leczenie ran, Klinika Chirurgii Ogólnej I Endokrynologicznej, Link.
- Stanisław Dąbrowiecki, Fizjologia i patofizjologia procesu gojenia ran, Polska Medycyna Paliatywna 2003, tom 2, nr 4.