Etapy gojenia się rany – jak wspomóc naturalny proces na każdym etapie?

Rana to każde naruszenie ciągłości skóry, która stanowi powłokę ochronną dla naszego organizmu. Niezależnie od wielkości i głębokości rany, proces jej gojenia się podzielić można na kilka etapów. Na każdym z nich można i warto wspomagać naturalne procesy oczyszczania i regenerowania się uszkodzonej tkanki, stosując specjalne maści i inne środki przyspieszające gojenie. Dowiedz się, jak postępować w przypadku ran różnego rodzaju i jak zapobiegać powikłaniom.

Etapy gojenia rany – najważniejsze informacje

Rany mogą powstać na skutek interwencji chirurgicznej (rany pooperacyjne) lub w wyniku nieszczęśliwego zdarzenia (rany urazowe). Mogą być mechaniczne, termiczne (oparzenia, odmrożenia), popromienne, chemiczne, spowodowane przez infekcje, zaburzenia metaboliczne lub stany zapalne¹. Mogą być powierzchniowe lub głębokie, jednak niezależnie od przyczyny i rozległości rany, wyróżnić można następujące fazy gojenia ran:

1. Faza homeostazy – fibrynoliza i krzepnięcie krwi.
2. Faza, w której wytwarza się w uszkodzonych tkankach stan zapalny.
3. Migracja i proliferacja komórek.
4. Synteza białek i obkurczanie rany.
5. Tworzenie się blizny.

Poszczególne etapy gojenia rany trwają dłużej lub krócej, zależnie od rodzaju i stopnia rozległości rany. Rany ostre (cięte, kłute, pooperacyjne) o równych brzegach goją się zazwyczaj około 8 tygodni. W przypadku ran przewlekłych, zakażonych, z powikłaniami, poszczególne fazy gojenia mogą przebiegać znacznie dłużej^2,3.

W pierwszym etapie tworzy się naturalny opatrunek rany, czyli skrzep, a następnie strup. W kolejnym etapie w obrębie rany tworzy się stan zapalny, co jest sygnałem dla komórek odpornościowych do mobilizacji i gromadzenia się w uszkodzonym miejscu⁴. Do akcji wkraczają makrofagi, czyli duże komórki odpornościowe, które oczyszczają ranę z chorobotwórczych drobnoustrojów i obumarłych komórek będących pożywką dla rozwoju bakterii. Proces oczyszczania rany trwa, w zależności od jej rodzaju, od 1 do 4 dni. Najdłużej oczyszczają się rany o nierównych krawędziach i dużej ilości obumarłych komórek. W etapie odbudowy aktywne stają się fibroblasty, które produkują nowe komórki skóry. W końcowej fazie tworzy się blizna.

Proces gojenia się rany może realizować się poprzez ziarninowanie lub rychłozrost. W pierwszym przypadku na dnie rany powstaje ziarnina, czyli tkanka stanowiąca podłoże dla regeneracji warstw skóry i naskórka. Warstwy te stopniowo narastają z brzegów rany na ziarninę i zasklepiają uszkodzone miejsce.

Rychłozrost polega na zbliżeniu się do siebie i zrośnięciu brzegów rany. Powstaje wówczas blizna w kształcie linii, a sam proces gojenia się przebiega krócej i mniej jest narażony na komplikacje. Gojenie się rany przez ziarninowanie trwa dłużej i częściej pojawiają się wówczas komplikacje, także w postaci wytworzenia nieprawidłowej blizny. W procesie ziarninowania rana wymaga pielęgnacji i częstej zmiany opatrunków oraz obserwowania, czy nie dzieje się nic niepokojącego. Blizna wytworzona w procesie ziarninowania będzie zazwyczaj bardziej widoczna.

Etapy gojenia rany pooperacyjnej

Rana po zabiegu operacyjnym, na przykład cesarskim cięciu, ma równe brzegi położone blisko siebie. W naturalnym procesie gojenia brzegi sklejają się i zrastają, tworząc, o ile nie wystąpią powikłania, cienką bliznę. W przypadku gdy interwencja chirurgiczna związana była z ranami urazowymi, rany pooperacyjne mogą być znacząco bardziej rozległe i goją się wolniej, a blizny są większe.

Gojenie się rany pooperacyjnej przebiega tak samo jak w przypadku ran innego rodzaju. Jeśli założone były szwy, jest ono nawet szybsze, ponieważ brzegi rany ściśle do siebie przylegają, co ułatwia ich zrastanie się. Na każdym etapie należy przestrzegać zaleceń lekarza⁴. Do czasu całkowitego zagojenia się rany zakazane są na przykład ciepłe kąpiele w wannie, a podczas brania prysznica trzeba uważać, by nie zamoczyć rany lub opatrunku.

Ranę należy przemywać płynem antyseptycznym, np. SutriSept Płyn, nigdy nie wodą utlenioną czy spirytusem. Opatrunki zmienia się zazwyczaj dwa razy dziennie i przy każdej zmianie opatrunku należy ponownie oczyścić ranę, używając do tego płynu antyseptycznego.

Jeśli nie wystąpią powikłania, szwy usuwane są zazwyczaj po dwóch tygodniach. Jeśli jednak pojawi się ból, zaczerwienienie rany i okolic wokół niej, wysięk ropny, krwisty lub surowiczy, obrzęk i gorączka, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza. Takie objawy mogą świadczyć o zainfekowaniu rany, co może realnie zagrażać zdrowiu, a nawet życiu.

Jak wspomagać naturalny proces gojenia ran na każdym etapie?

W nieco bardziej uproszczony sposób etapy gojenia rany podzielić można na fazę zasklepiania się uszkodzonych naczyń krwionośnych i brzegów rany, oczyszczanie się rany oraz etap regeneracji i odbudowy uszkodzonych tkanek.

W pierwszej fazie gojenia rana (także skaleczenie lub otarcie) wypełnia się krwią. W krótkim czasie powstaje skrzep, a następnie strup. To konieczne fazy gojenia rany, które mają na celu zatamowaniu krwawienia i zabezpieczenie świeżej rany przed oraz szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi takimi jak brud czy bakterie.

Na tym etapie bardzo ważne jest oczyszczenie rany za pomocą środków antyseptycznych, tak by usunąć z jej okolic nie tylko zabrudzenia, ale przede wszystkim drobnoustroje mogące wywołać infekcję. Specjaliści rekomendują płyny z PHMB, czyli poliheksanidem. Substancja ta jest dobrze tolerowana i pozwala na bezbolesne oczyszczenie rany, zapobiega zakażeniu i przyspiesza naturalny proces gojenia rany. Dobrym wyborem jest np. płyn antyseptyczny SutriSept polecany przez ekspertów w zakresie leczenia ran⁵.

Zawarty w płynie PHMB stymuluje regenerację skóry, poprawia mikrokrążenie i zapobiega kolonizowaniu rany przez szczepy bakterii powodujących zakażenia, w tym gronkowca. Płyn stosuje się przed nałożeniem opatrunku, do przemywania rany z opatrunkiem oraz dla ułatwienia ściągania starego opatrunku. Etapy gojenia rany wspomóc można także, stosując hydrożel, który pomaga utrzymać ranę w czystości i zapewnia właściwy poziom jej nawilżenia⁶.

W leczeniu ran zastosować warto także maść wspomagającą proces gojenia SutriHeal. To innowacyjny preparat niezawierający antybiotyku, który ma wielokierunkowe działanie zapobiegające zakażeniom, leczące rany zakażone i przyspieszające proces gojenia rany⁷. Przydatne są również plastry silikonowe Sutricon, które chronią ranę, zapobiegają wtórnym urazom, utrzymują prawidłowy poziom nawilżenia rany i jej okolic oraz wspomagają prawidłową produkcję kolagenu, co jest niezbędne w procesie tworzenia się blizny.

Co ma wpływ na proces gojenia się ran – jak zapobiegać powikłaniom

Na gojenie się ran ma wpływ wiele czynników – wielkość i rodzaj rany, ogólny stan zdrowia pacjenta i kondycja jego organizmu, lokalizacja rany, a nawet dieta. Poważnym utrudnieniem w procesie gojenia się rany są komplikacje i powikłania, takie jak zakażenia bakteryjne i inne infekcje oraz wtórne urazy, np. rozejście się brzegów rany. W celu zapobiegania powikłaniom należy dbać o higienę przy zmianie opatrunków i chronić ranę przed urazami mechanicznymi.

Bibliografia:

1. Paulina Wierzbicka, Rany i ich leczenie, https://chirurgia3.cm-uj.krakow.pl/cm/uploads/2021/10/Rany-i-ich-leczenie.pdf.
2. Leszczyński, Rany: podział i gojenie się ran.
   Leczenie ran, Klinika Chirurgii Ogólnej I Endokrynologicznej, Link.
   
3. Sopata. I wsp., WYTYCZNE POSTĘPOWANIA MIEJSCOWEGO W RANACH NIEZAKAŻONYCH, ZAGROŻONYCH INFEKCJĄ ORAZ ZAKAŻONYCH PRZEGLĄD DOSTĘPNYCH SUBSTANCJI PRZECIWDROBNOUSTROJOWYCH STOSOWANYCH W LECZENIU RAN. ZALECENIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA LECZENIA RAN, LECZENIE RAN 2020; 17: 1-21.
4. Marcin Limbowski, Andrzej Zielińs Udział czynników immunologicznych w procesie gojenia się ran, Polska Medycyna Paliatywna 2003, tom 2, nr 4.
5. Kramer A., et al.: Konsensus w sprawie antyseptyki ran: Aktualizacja 2018, Conensus Guidelines, Skin Pharmacol Physiol 2018; 31:28-58.
6. Kucharzewski i wsp., Algorytmy i wytyczne postępowania terapeutycznego w ranach trudno gojących się, „Forum Leczenia ran” 2020, 1(3), 95-116.
7. Szkiller „Zastosowanie maści dysrofilowej SutriHeal Forte 5% w leczeniu ran o różnej etiologii oraz schorzeń podologicznych. Opis przypadków”, Biblioteka Faktów nr 1/2020.