W jaki sposób zapobiegać zakażeniu rany lub skaleczenia

Zakażenia rany to jedna z najczęstszych przyczyn komplikacji w procesie gojenia. Nawet niewielkie skaleczenie może przysporzyć sporych problemów, jeśli dojdzie do wniknięcia w uszkodzoną okolicę chorobotwórczych drobnoustrojów. Dlatego zaleca się odpowiednio zaopatrzyć każde uszkodzenie skóry czy naskórka i pielęgnować je aż do całkowitego zagojenia. Podpowiadamy, jak rozpoznać zakażenie rany, jak przebiegać powinno leczenie oraz na czym polega zapobieganie zakażeniom.

Jak przebiega proces gojenia się ran?

Gojenie rany przebiega w kilku etapach.

1. W pierwszej fazie dochodzi do naturalnego oczyszczania się rany poprzez krwawienie i powstaje stan zapalny skutkujący obrzękiem oraz zaczerwieniem, a następnie tworzy się strup. Ma to na celu ochronę rany przed chorobotwórczymi drobnoustrojami i przygotowuje uszkodzone miejsce do procesów naprawczych¹. W tej fazie gojenia może pojawić się wysięk, który jest zjawiskiem naturalnym.
2. W kolejnym etapie gojenia brzegi rany zasklepiają się i dochodzi do ich zamknięcia przez ziarninowanie lub rychłozrost.
3. Końcowym etapem procesu gojenia się rany jest tworzenie się blizny. Biorą w tym udział m.in. włókna kolagenowe, które są wytwarzane w uszkodzonym miejscu.

W każdej z faz procesu gojenia mogą pojawić się komplikacje i powikłania, w tym zakażenie rany².

Zakażenie rany – przyczyny i czynniki ryzyka

Do zakażenia rany może dojść na skutek wniknięcia w nią drobnoustrojów z zewnątrz (zakażenia egzogenne) lub z powodu zakażenia bakteriami znajdującymi się na skórze czy w organizmie pacjenta (zakażenia endogenne)³.

W chwili przerwania ciągłości skóry bakterie znajdujące się na jej powierzchni mają otwartą drogę do wnętrza rany. Naturalne procesy oczyszczania i stan zapalny mają na celu niedopuszczenie do wytworzenia wewnątrz uszkodzonego miejsca zakażenia, które w znacznym stopniu może utrudniać gojenie, ale nie zawsze jest to skuteczne. Dlatego każde skaleczenie i ranę zaleca się jak najszybciej zdezynfekować, najlepiej za pomocą płynu antyseptycznego z poliheksanidem (PHMB), który delikatnie i bezboleśnie oczyszcza, nie powodując dalszych uszkodzeń ani zmniejszenia wilgotności okolic rany⁴.

Zakażenia najczęściej spowodowane są niewłaściwym odkażeniem rany, niedostateczną higieną podczas jej pielęgnacji oraz stosowaniem nieodpowiednich opatrunków (utrudniających dostęp powietrza, co sprzyja rozwojowi bakterii beztlenowych). Zakażenie rany gronkowcem jest dość częste w przypadku ran pooperacyjnych, ale nie tylko. Ryzyko zakażenia rany zwiększa się w przypadku ran silnie zabrudzonych, ale także u osób chorujących na cukrzycę, osłabionych oraz w przypadku ran wolno gojących się, przewlekłych.

Jak rozpoznać zakażenie rany?

Charakterystyczne objawy, gdy pojawia się infekcja rany, to stan zapalny powodujący zaczerwienie, obrzęk, pieczenie, ból, a czasami także ropny wysięk z rany i nieprzyjemny zapach. Każda zmiana koloru i wyglądu rany to sygnał alarmowy. Na przykład lśniąca rana może wskazywać na utworzenie się skupiska bakterii zwanego biofilmem, który utrudnia dostęp powietrza do rany i spowalnia proces gojenia. Biała skóra wokół rany może wskazywać na zakażenie bakteriami gnilnymi.

• Zaczerwienienie wokół rany jest czymś naturalnym w początkowej fazie gojenia. Z czasem zaczerwienienie i obrzęk powinny ustępować. Jeśli się nasilają to znak, że należy skonsultować się z lekarzem. Istotny jest również charakter wysięku z rany.
• Płyn surowiczy zazwyczaj nie jest powodem do niepokoju. Natomiast jeśli z rany wypływa ropa, to niepokojący sygnał mogący świadczyć np. o zakażeniu pałeczką ropy błękitnej.
• Prawidłowo gojąca się rana powinna mieć neutralny zapach. Jeśli zaczyna wydzielać nieprzyjemną woń, to znaczy, że dzieje się coś niedobrego i trzeba odwiedzić lekarza.
• Także gorączka i ocieplenie się miejsca wokół rany nie jest czymś normalnym. Może świadczyć o tym, że rozwija się zakażenie krwi od rany, a to stan poważnie zagrażający zdrowiu, a nawet życiu.

Zakażenie rany – leczenie

Zakażona rana to sytuacja, której nie wolno lekceważyć, nawet gdy ranka jest niewielka, a objawy pozornie niewinne. Dotyczy to zwłaszcza ran wewnątrz jamy ustnej i ran pourazowych, ale zakażenia czasem zdarzają się także w przypadku dobrze zaopatrzonych ran pooperacyjnych. W przypadku zakażenia rany domowe leczenie polega przede wszystkim na odpowiednim odkażaniu rany i częstej zmianie opatrunków.

Do odkażania przydatny jest płyn antyseptyczny, np. SutriSept zawierający poliheksanid, czyli PHMB, oraz Poloksamer 188, który dokładnie i bezboleśnie oczyszcza ranę i nie powoduje utraty wilgoci. Należy pamiętać, że odpowiednia wilgotność rany jest konieczna, by proces gojenia przebiegał prawidłowo.

PHMB stymuluje też regenerację skóry i poprawia mikrokrążenie⁵. Jest pomocny w leczeniu zakażeń wywołanych przez gronkowca złocistego opornego na antybiotyki oraz innych rodzajów chorobotwórczych drobnoustrojów. Korzystnie działa na ziarninujące rany, przyspieszając proces ich gojenia oraz zapobiega zbyt szczelnemu przyleganiu opatrunku, ułatwia też jego zdejmowanie.

W domowym leczeniu ran zakażonych przydatna jest maść SutriHeal, która przyspiesza gojenie i zapobiega namnażaniu się szkodliwych bakterii. Co ważne, maść ta nie zawiera antybiotyku, nie powoduje zatem lekooporności. W przypadku poważniejszych stanów zapalnych konieczne może być jednak leczenie szpitalne i podawanie – nawet doustnie – antybiotyków⁵.

Zapobieganie zakażeniom rany

W myśl zasady, że lepiej jest zapobiegać, niż leczyć, warto odpowiednio pielęgnować rany, tak by chronić je przed ryzykiem infekcji. Konieczne jest bezwzględne przestrzeganie zasad higieny, zarówno przy zmianie opatrunku, jak i w całym procesie gojenia. Przed dotknięciem rany, np. w celu jej przemycia, zawsze należy dokładnie umyć ręce, a do przemywania używać jałowych gazików nasączonych płynem antyseptycznym.

Niewskazane jest stosowanie wody utlenionej, środków na bazie spirytusu oraz jodyny czy gencjany. Te preparaty nie zapewniają dostatecznej ochrony przed chorobotwórczymi mikroorganizmami, a dodatkowo mogą spowodować uszkodzenia tkanek i nadmierne wysuszenie okolic rany i jej samej, co nie sprzyja procesowi gojenia. Pamiętajmy też, by nie przemywać ran nieprzegotowaną wodą z kranu czy zbiornika wodnego (jeziora, rzeki), ponieważ może być ona zakażona bakterią Eschericha Coli.

Przed nałożeniem sterylnego opatrunku ranę należy zdezynfekować i posmarować maścią służącą do pielęgnacji ran rekomendowaną przez lekarza. Opatrunek powinien być założony tak, by chronić ranę, a jednocześnie zapewniać jej dostęp powietrza. Dobrym rozwiązaniem są plastry z silikonem, np. Sutricon, które chronią ranę przed wtórnymi urazami, chorobotwórczymi bakteriami i utratą wilgoci oraz niwelują uczucie swędzenia i ciągnięcia. Plastry i żele z silikonem mogą być używane do zabezpieczenia ran pooperacyjnych (np. po cesarskim cięciu), ran urazowych, oparzeń, odmrożeń oraz owrzodzeń.

Bibliografia:

1. Stanisław Dąbrowiecki, Fizjologia i patofizjologia procesu gojenia ran, Polska Medycyna Paliatywna 2003, tom 2, nr 4.
2. Paulina Wierzbicka, Rany i ich leczenie, Link
3. Eugenia Gospodarek, Drobnoustroje wywołujące zakażenia ran, Polska Medycyna Paliatywna 2003, tom 2, nr 4.
4. Kramer A., et al.: Konsensus w sprawie antyseptyki ran: Aktualizacja 2018, Conensus Guidelines, Skin Pharmacol Physiol 2018; 31:28-58.
5. E. Szkiler. Poliheksanid w miejscowym leczeniu ran – przegląd piśmiennictwa i doświadczenia własne, Forum Zakażeń 2018;9(5):291-297.