Jeśli wpiszemy w wyszukiwarkę internetową hasło „opatrunek”, pojawią się nam tysiące propozycji. To dlatego, że opatrunków na rynku jest bardzo wiele. Bardzo wiele jest też ich rodzajów. Żeby odpowiedzieć sobie na pytanie, czym się od siebie równią poszczególne opatrunki, czym na przykład jest zwykły plaster, a czym opatrunek hydrożelowy czy absorpcyjny, trzeba najpierw poznać rodzaje ran. Poszczególne opatrunki służą bowiem ochronie i leczeniu różnych uszkodzeń skóry.
Rodzaje ran wymagające opatrunków
Rany, z którymi spotykamy się na co dzień, to zazwyczaj zwykłe skaleczenia czy otarcia. Tego rodzaju rany powierzchowne nie wymagają interwencji lekarskiej, wymagają jednak prawidłowego zdezynfekowania, najlepiej środkiem antyseptycznym, oraz opatrzenia. Jeśli jednak rana jest głębsza i rozleglejsza, wymaga niekiedy szycia.
Specjalnego traktowania wymaga również rana np. kąsana, gdy pogryzie nas pies, czy oparzenie. Wówczas powinniśmy zgłosić się do lekarza, który założy szwy lub specjalne plastry scalające ranę i przyspieszające jej zrastanie się, a w przypadku oparzenia zastosuje specjalne działania – nie tylko opatrunki przeznaczone na rany oparzeniowe, ale niekiedy również lecenie polegające na przeszczepie skóry.
Innym rodzajem ran są rany pooperacyjne, czyli te, które są konsekwencją zabiegu chirurgicznego. W zależności od jego rodzaju cięcia są zszywane nićmi rozpuszczanymi lub zwykłymi. Rany pooperacyjne wymagają specjalnej pielęgnacji, ponieważ są narażone na zakażenia szpitalne1, a niekiedy na rozejście się szwów. Dlatego wymagają dokładnej dezynfekcji i ochrony (pacjent powinien unikać wysiłku przez pierwsze tygodnie po zabiegu).
Szczególnym rodzajem ran są odleżyny i rany trudno gojące się. To rany występujące zazwyczaj u osób starszych, dodatkowo przewlekle chorych, u których organizm nie regeneruje się tak szybko – stąd problemy z gojeniem się ran. Odleżynom towarzyszy często pojawienie się tkanki martwiczej2, a ranom trudno gojącym się – silny wysięk, dlatego tego rodzaju rany oprócz regularnego przemywania środkami antyseptycznymi wymagają specjalistycznych opatrunków.
Jak wybrać właściwy opatrunek do rany?
Jak wspomnieliśmy, każdy rodzaj rany wymaga innego rodzaju opatrunków.
- Plastry i zwykłe gaziki jałowe – to najprostsze rodzaje opatrunków. Powinny znaleźć się w każdej apteczce domowej, ponieważ to one właśnie są najczęściej wykorzystywane w warunkach nieszpitalnych. Skaleczenie nożem w czasie gotowania, upadek dziecka z roweru – na tego rodzaju niegroźne i powierzchowne rany sprawdzą się najlepiej właśnie zwykłe plastry z opatrunkiem lub jałowe gaziki przytrzymane zwykłym plastrem bez opatrunku.
- Można je założyć na ranę zaraz po jej obmyciu wodą (która usunie zanieczyszczenia, takie jak np. ziemia), po zatamowaniu krwawienia (przez lekkie uciśniecie rany jałowym gazikiem) i po zdezynfekowaniu rany środkiem antyseptycznym np. SutriSept Płyn (najlepiej tym na bazie poliheksanidu o szerokim spektrum działania na drobnoustroje).
- Opatrunki absorpcyjne, np. hydrożelowe – stosowane są na rany sączące, czyli powstałe w wyniku oparzenia, na odleżyny3 lub na rany trudno gojące się, które charakteryzują się silnym wysiękiem. Chociaż do prawidłowego gojenia się rany niezbędne jest wilgotne środowisko4, to jednak nadmiar wydzieliny z rany nie jest wskazany, dlatego do ran sączących się potrzebne są opatrunki absorpcyjne, czyli wchłaniające wysięk i zatrzymujące je w opatrunku, a jednocześnie przepuszczające powietrze. Takimi opatrunkami mogą być żele hydrokoloidowe lub hydrożele, które nałożone na ranę tworzą warstwę ochronną, zapewnia to odkażanie poprzez regularne oczyszczanie z wysięku i nawilżanie.
- Opatrunki ze srebrem lub alginianowe – opatrunki nasączone specjalnymi substancjami, takimi jak jony srebra czy alginian wapnia służą głównie opatrywaniu ran trudno gojących się. Ich zaletą jest eliminacja bakterii i innych drobnoustrojów w ranie oraz absorbowanie ich razem z wydzieliną powstającą w ranie3, co pozwala skutecznie oczyścić ją z patogenów. Takie działanie przyspiesza gojenie5 i zapobiega kolejnym powikłaniom.
Jak zmieniać opatrunki na rany?
Zamiana opatrunku i jego częstotliwość zależy od rodzaju rany i jej stanu. Zwykłych opatrunków nie trzeba zmieniać zbyt często (np. co 3-5 dni), Tak jest w przypadku opatrunków na ranach pooperacyjnych, które są czyste i dobrze się goją. Opatrunków nie powinno się jednak moczyć przez pierwsze dni po operacji, dlatego jeśli zostaną zamoczone podczas mycia rąk czy w czasie kąpieli, konieczna jest ich zmiana.
Inaczej jest z ranami sączącymi i trudno gojącymi – jeśli opatrywane są specjalistycznymi opatrunkami absorpcyjnymi czy hydrofobowymi (które mają właściwości „przyklejania” do siebie drobnoustrojów5) trzeba je zmieniać codziennie. Opatrunki z jonami srebra powinny pozostawać na ranie przez ok. 7 dni.
Warto pamiętać, że opatrunku, który przykleił się do skóry, nie wolno zrywać. Na szczęście obecnie produkowane opatrunki zapobiegają takim sytuacjom, jeśli by jednak z jakiegoś powodu opatrunek przylgnął do ciała, należy go zmoczyć solą fizjologiczną – tak namoczony powinien łatwo odkleić się od skóry.
W czasie zmiany opatrunku trzeba koniecznie pamiętać o podstawowych zasadach higieny. Opatrunki należy zmieniać w jednorazowych rękawiczkach, a ranę za każdym razem dezynfekować antyseptykami, np. SutriSept Płyn o działaniu oczyszczającym, zapobiegającym zakażeniu rany i przyspieszającym jej gojenie na bazie PHMB (poliheksanidu) i Poloksameru 188, niejonowego surfaktantu wspierającego leczenie ran6.
Bibliografia:
- Definicje i kryteria rozpoznania zakażenia szpitalnego oraz zakażenia w instytucjonalnej opiece długoterminowej*Jadwiga Wójkowska-Mach1, Barbara Gryglewska2, Tomasz Grodzicki2, Piotr. B. Heczko1.
- https://chirurgia-transplantacyjna.wum.edu.pl/sites/chirurgia-transplantacyjna.wum.edu.pl/files/seminarium_rany_podzial_gojenie_i_leczenie_iii_r.pdf.
- Zastosowanie opatrunków aktywnych w leczeniu ran powikłanych i odleżyn Bogusława Hirt-Nowak*, Włodzimierz Gniłka**, Jacek Pypkowski**.
- Anna Pielesz, Jadwiga Paluch Opatrunki aktywne – biomateriały w badaniach glikacji kolagenu.
- Paweł Brazis1 | Maria T. Szewczyk1, 2 | Łukasz Woda1 | Paulina Mościcka1, 2 | Arkadiusz Jawień1 Opatrunki hydrofobowe w leczeniu ran.
- Percival S. L. i in.: Mode of action of poloxamer-based surfactants in wound care and efficacy on biofilms, Int Wound J. 2018; 1-7.