Odleżyny to rany występujące na skutek miejscowego uszkodzenia tkanek, prowadzące do ich obumierania, ubytku i w konsekwencji – martwicy.1 Dochodzi do nich na skutek regularnego ucisku i sił ścierających (np. ocieranie skóry po prześcieradle w czasie prób zmiany pozycji). Dlatego do odleżyn dochodzi najczęściej w miejscach, w których skórę od kości odgradza stosunkowo cienka warstwa ciała.2 Problem odleżyn dotyka osób, u których zarówno ucisk, jak i tarcie są długotrwałe, to znaczy osób, które nie ruszają się – leżących lub siedzących.
Jak powstaje odleżyna?
Odleżyny najczęściej występują u osób starszych i obłożnie chorych, które skazane są na długotrwałe leżenie lub siedzenie. Taka sytuacja powoduje niedokrwienie w miejscu ucisku, które skutkuje uszkodzeniem skóry, głębszych tkanek, a niekiedy prowadzi do powstania martwicy w odleżynie.3
Dodatkowo u osób obłożnie chorych niewielkie zmiany odleżynowe powodują często problemy z czuciem, dlatego wielu pacjentów nie sygnalizuje bólu i nie jest świadoma, że niewielkie rany zamieniają się w poważne uszkodzenia tkanek.2
Miejsca najbardziej narażone na powstanie odleżyn to m.in. potylica, pięty, okolica łopatek, kości krzyżowej czy guzicznej. Odleżyna może jednak powstać tak naprawdę w każdym miejscu, które jest uciskane, zwłaszcza gdy mamy do czynienia z pacjentem o dużej masie ciała.4
Do przykładowych sytuacji zwiększających ryzyko wystąpienia odleżyn należą:
- przymusowe pozostawanie w pozycji leżącej lub siedzącejoraz niska samodzielność w zakresie codziennej aktywności. Chory o ograniczonej aktywności, pozostając długo w jednej pozycji, ma tendencje do zsuwania się w łóżku. Powoduje to powstanie sił ścierających. Powstają one również, kiedy chory jest przemieszczany, a jego ciało trze np. o łóżko;
- niska perfuzja tkankowa. Mogą na nią wpływać choroby współistniejące takie jak cukrzyca, niewydolność krążenia;
- stan ogólny skóry, to znaczy jej suchość, utrzymujące się zaczerwienienie skóry lub obecność odleżyn w przeszłości;
- podeszły wiek.
Czy to już odleżyna?
Rozpoznanie odleżyny nie jest trudne. Istnieją specjalne wytyczne (tzw. Skala Torrance’a), które pomagają w ocenie, czy mamy do czynienia z odleżyną i jak bardzo jest ona zaawansowana.
- I stopień odleżyny charakteryzuje się powstaniem blednącego zaczerwienienia,
- II stopień – nieblednącego zaczerwienienia, któremu towarzyszy uszkodzenie naskórka, obrzęk czy pęcherze.
- O III stopniu odleżyn mówimy, gdy doszło do uszkodzenia skóry i tkanki podskórnej (taka odleżyna jest wypełniona czerwoną ziarniną lub żółtymi masami rozpadających się tkanek), o IV – gdy dno rany wypełnia tkanka martwicza.
- Ostatni, V stopień zaawansowania odleżyny jest wówczas, gdy martwica dochodzi do kości, stawów, więzadeł, ścięgien i tkanki mięśniowej.5
W czasie pielęgnowania chorego z ryzykiem powstania odleżyn istotne jest dokładne obserwowanie jego skóry. Odleżyny potrafią rozwijać się bardzo szybko (nawet w czasie kilku godzin), dlatego nie należy zwlekać z wprowadzaniem działań profilaktycznych.
Skórę obserwujemy przede wszystkim pod kątem zaczerwienienia. Jeżeli zaobserwujemy zaczerwienienie, należy ucisnąć ten obszar przez chwilę palcem, a następnie puścić. Szczególnie niepokojąca powinna być sytuacja, w której skóra nie blednie. Oznacza to, że rozpoczyna się proces uszkodzenia tkanki i określa się to jako odleżynę I stopnia.
Co robić, by nie dopuścić do wystąpienia odleżyny?
1. Zmiany pozycji
Zaleca się zmianę pozycji chorego co około 4 godziny w sytuacji, gdy równocześnie możemy zastosować materac przeciwodleżynowy. Gdy taki materac nie jest dostępny, zmiana pozycji powinna odbywać się nawet co 2 godziny. W czasie zmiany pozycji nie należy przesuwać chorym w sposób generujący tarcie. Chorego należy unieść lub zastosować przyrządy ułatwiające wykonanie tych czynności.4
2. Stosowanie udogodnień
Miejsca narażone na ucisk staramy się odciążać, stosując różnego rodzaju podpórki lub po prostu zwinięte koce czy miękkie poduszki.2
3. Pielęgnacja skóry
Regularna toaleta całego ciała i nawilżanie skóry są niezbędne. Warto sięgnąć po specjalistyczne środki pielęgnacyjne, ponieważ znacząco zwiększą one ochronę skóry. Typowe balsamy czy żele do mycia dostępne w drogerii mogą wręcz pogłębiać problem. Unikamy stosowania spirytusu, ponieważ uszkadza naskórek.
4. Odżywianie
Odpowiednio zbilansowana dieta, nawodnienie i regularne wypróżnianie to czynniki poprawiające kondycję skóry, dlatego w całym procesie pielęgnacyjnym nie należy o nich zapominać. Niedobory składników odżywczych zwiększają ryzyko wystąpienia odleżyn.1
5. Ochrona skóry
Ciało pacjenta należy chronić przed urazami mechanicznymi, reagować trzeba nawet na najmniejsze zmiany – zaczerwienie, krwawienie itd.
Jak pielęgnować odleżyny?
Każdą ranę, którą zaobserwujemy u osoby narażonej na wystąpienie odleżyn, powinniśmy skonsultować z lekarzem lub pielęgniarką zajmującą się leczeniem ran. Należy pamiętać, że rana odleżynowa potrafi powstać bardzo szybko, a jej leczenie może być uciążliwe i długotrwałe.
Jeśli jednak dojdzie do powstania odleżyny (nawet tylko niewielkiego otarcia naskórka), trzeba reagować jak najszybciej.
Odleżynę należy najpierw oczyścić – umyć wodą lub solą fizjologiczną5 łożysko rany i otaczającej skóry, aby usunąć zanieczyszczenia. Konieczne jest też zdezynfekowanie rany substancjami o działaniu przeciwdrobnoustrojowym, np. na bazie poliheksanid oraz poloksameru 188. Dotyczy to szczególnie ran trudno gojących się, z ryzykiem zakażenia i zainfekowanych.5 Takim preparatem jest SutriSept Płyn, które bezboleśnie oraz antyseptycznie oczyści ranę oraz jest bezpieczny przy długotrwałym stosowaniu.
Zalecane jest stosowanie preparatów, które działają kompleksowo. Produkty takie powinny wytwarzać na ranie warstwę ochronną, ułatwiać reepitalizację, czyli odbudowę naskórka, oraz mieć silne działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne na bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne oraz przeciwgrzybicze, w tym preciwdrożdżowe.
Bardzo dobrym preparatem mającym takie właściwości jest maść zawierająca wyciąg z rafinowanej, naturalnej żywicy pochodzącej ze świerku norweskiego (Picea abies). Składnik ten można znaleźć w maści SutriHeal, która ma wielokierunkowe spektrum działania, a jej skuteczność potwierdzono w praktyce oraz badaniach. Maść nie zawiera antybiotyku, a więc nie powoduje oporności w ranie i można stosować ją do całkowitego wygojenia rany.
Po oczyszczeniu rany niezbędne jest założenie opatrunku. Badania pokazują, że zachowanie wilgotnego środowiska rany, ale i chronienie przez opatrunki pochłaniające nadmiar wysięku przyspiesza leczenie nawet o 30-40%.2
Jak należy wykonać opatrunek z pomocą maści?
- Obszar skóry objęty zmianą oczyszczamy. W tym celu warto zastosować płyn na rany zawierający 0,1% poliheksanid oraz 1% poloksamer, np. SutriSept Płyn.
- Nakładamy cienką warstwę maści na ranę, np. SutriHeal.
- Ranę dodatkowo można zabezpieczyć gazą oraz bandażem.
- Czynności te należy powtarzać przy każdej zmianie opatrunku do całkowitego wygojenia rany.
W razie wątpliwości co do stosowania preparatu skonsultuj te czynności z lekarzem lub pielęgniarką zajmującą się leczeniem ran.
Bibliografia:
- Znaczenie fizjoterapii w prewencji i leczeniu odleżyn u pacjentów po udarze mózgu Milena Socha1,A-D, Maria Kozioł-Montewka2,A,E, Anna Pańczuk.
- https://podyplomie.pl/chirurgia/30119,odlezyny.
- https://chirurgia-transplantacyjna.wum.edu.pl/sites/chirurgia-transplantacyjna.wum.edu.pl/files/seminarium_rany_podzial_gojenie_i_leczenie_iii_r.pdf.
- https://cmhcp.pl/images/attachments/Oddzialy/ChOiLRP/poradnik_odlezyna.pdf.
- https://www.termedia.pl/Leczenie-odlezyn-zalecenia-Polskiego-Towarzystwa-Leczenia-Ran-Czesc-II,153,43138,1,0.html.