Kiedy rana staje się przewlekła – jak zapobiegać powstawaniu ran przewlekłych

Odpowiednia pielęgnacja ran to podstawa, by proces gojenia się przebiegał prawidłowo. Rany przewlekłe stanowią ogromny problem dla medycyny, a zwłaszcza dla pacjenta. Mogą też przyczyniać się do nieprawidłowości w procesie tworzenia się blizn, co dodatkowo zwiększa dyskomfort. Sprawdź, jak postępować w przypadku ran przewlekłych i w jaki sposób zapobiegać powikłaniom.

Rana przewlekła, czyli długo niegojąca się rana

Aby dobrze odpowiedzieć na pytanie: „kiedy rana staje się raną przewlekłą?”, należy dokładnie zapoznać się z definicjami.

Raną nazywamy każde przerwanie ciągłości skóry – czy to powierzchowne, kiedy uszkodzony został tylko naskórek, czy głębokie, gdy rozerwana została anatomiczna struktura skóry właściwej wraz z tkanką mięśniową¹.

Wyróżniamy trzy rodzaje urazów będących przyczyną ran:

• mechaniczny, gdzie uszkodzenie skóry nastąpiło w wyniku działania narzędzia, czyli np. skaleczenie lub rana cięta, a także rana pooperacyjna,
• chemiczny, gdzie skóra została naruszona na skutek działania czynników chemicznych, np. promieniowania lub kontaktu z kwasem,
• termiczny, czyli m.in. poparzenia.

Raną przewlekłą natomiast nazywamy taką ranę, której proces gojenia przekracza 6 tygodni pomimo zastosowania prawidłowego leczenia miejscowego. Termin ten jest umowny i niektóre źródła podają nawet 8 tygodni². Z tego powodu Europejskie Towarzystwo Leczenia Ran zaproponowało zastąpienie terminu „rana przewlekła” określeniem „rana niegojąca się”³.

Jak powinien wyglądać proces gojenia się rany?

Czas potrzebny do pełnego wyzdrowienia skóry jest zależny od wielu czynników zewnętrznych, a także indywidualnych właściwości organizmu. Dlatego ważne jest, by odróżnić ranę przewlekłą od takiej, która dłużej się goi.

Aby móc to zrobić należy zrozumieć proces, jakim jest gojenie się rany, i przynajmniej w przybliżeniu poznać jego poszczególne etapy.

1. Pierwszą fazą każdej rany jest stan zapalny i homeostaza. W tej fazie następuje krzepnięcie krwi, które zapobiega dalszej utracie płynów z organizmu. Wokół rany może tworzyć się także zaczerwienienie⁴.
2. Dopiero po tym następuje gojenie właściwe, czyli odbudowa uszkodzonych tkanek. Skóra może się zacząć zrastać lub wytworzy się tkanka ziarninowa, która da podłoże pod nabłonek i później utworzy bliznę.
3. Ostatnim etapem jest przebudowa. W tej fazie dojrzewają włókna kolagenowe, a tkanka ziarninująca przemienia się w zbliznowacenie. Ostatecznie pojawia się nowy naskórek, który kończy cały proces gojenia rany i powstaje blizna¹.

Każda rana może stać się przewlekła

Wiedząc, jak przebiega prawidłowy proces gojenia się rany, należy obserwować jego etapy, by w porę wykryć symptomy świadczące o komplikacjach. W przypadku rany przewlekłej jedna z faz gojenia będzie się wydłużać i uniemożliwi pełne wyzdrowienie. Według statystyk problem ran przewlekłych dotyczy głównie osób po 60. roku życia, jednak może również przytrafić się osobom młodym, szczególnie gdy rana nie będzie właściwie pielęgnowana.

Raną przewlekłą może stać się każda rana, nawet powierzchowna, jeśli tylko nie jest prawidłowo leczona. Dodatkowo wpływ na proces gojenia się ran, a dokładniej utrudnianie jego przebiegu, mają choroby organizmu, np. cukrzyca czy otyłość. Dlatego w przypadku każdego uszkodzenia skóry ważne jest, by go nie lekceważyć i zadbać o prawidłową higienę. W przeciwnym wypadku łatwo może wdać się infekcja.

Nawet najlepszy opatrunek i środki lecznicze nie zapewnią skuteczności, jeśli nie zostaną spełnione podstawowe warunki zapewniające organizmowi możliwość regeneracji.

Właściwa higiena rany

Każda rana powinna zostać w pierwszej kolejności dokładnie oczyszczona. Dezynfekcja ran ma kluczowe znaczenie, ponieważ pozostawione w niej zanieczyszczenia uniemożliwią dalsze gojenie się.

Podczas odkażania rany warto wybrać środek, który jest bezpieczny, stymuluje gojenie i nie niszczy tworzącej się ziarniny, a zarazem skuteczny, zabijający bakterie, wirusy i grzyby, które infekują ranę. Najlepiej sprawdzi się preparat zawierający w swoim składzie Poliheksanid (PHMB), np. rekomendowany przez specjalistów antyseptyczny płyn SutriSept⁵.

Preparaty takie można stosować długofalowo zarówno na ranę zwykłą, jak i tą trudno gojącą się. Poliheksanid ma szerokie spektrum działania przeciwdrobnoustrojowego, a także niszczy powstały biofilm utrudniający gojenie.

Bardzo ważne dla właściwego przebiegu procesu gojenia jest odpowiednio wilgotne środowisko rany. Umożliwia ono migrację fibroblastów i właściwą odbudowę rany. Nie wolno dopuszczać do wysuszenia się rany, ponieważ wydłuży to proces leczenia. Rana w wilgotnym środowisku goi się nawet dwukrotnie szybciej, a także zmniejszone jest ryzyko pozostawienia blizny. Środki zawierające poliheksanid pomagają utrzymać właściwy stopień nawilżenia rany⁶.

Równie istotną kwestią jest zachowanie zasad aseptyki i antyseptyki. Rana musi zostać odpowiednio odkażona i zabezpieczona, aby nie dostały się do niej drobnoustroje. Dodatkowo należy zawsze myć ręce, zarówno przed rozpoczęciem oczyszczania rany, jak i przed zmianą opatrunku.

Kluczowe jest także regularne stosowanie właściwych preparatów antyseptycznych, np. płynów czy hydrożeli. Sama zmiana opatrunku powinna być dokonywana regularnie, ponieważ zarówno zbyt rzadka, jak i za częsta ma niekorzystny wpływ na gojenie. W celu przyspieszenia gojenia się rany i zapobiegania zakażeniom oraz w leczeniu ran już zainfekowanych zaleca się stosować maść SutriHeal⁷, jedynego na polskim rynku preparatu z biologicznie aktywnymi żywicami, które chronią ranę przed szkodliwymi czynnikami i stymulują procesy naprawcze w tkankach.

Kontrola stanu rany

Tylko podjęcie właściwych działań leczniczych i bieżąca kontrola stanu rany mogą skrócić czas gojenia. Pozostawienie uszkodzenia skóry samemu sobie bądź niezapewnienie odpowiednich warunków do gojenia sprawia, że każda rana może stać się raną przewlekłą. Dlatego nie wolno bagatelizować żadnych niepokojących objawów, a w przypadku zaobserwowania nieprawidłowości w gojeniu niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.

Wszystkie rany można wyleczyć. Jednak gojenie się ran przewlekłych jest procesem skomplikowanym i czasochłonnym, często wymagającym hospitalizacji lub stałej opieki pielęgniarskiej. Aby się przed tym uchronić, warto działać prewencyjnie. Każda, nawet z pozoru błaha rana wymaga troski i podjęcia odpowiednich kroków.

Bibliografia:

1. P. Wierzbicka, Rany i ich leczenie, Link.
2. S. Dąbrowiecki, Fizjologia i patofizjologia procesu gojenia ran, Polska Medycyna Paliatywna 2003, tom 2, nr 4.
3. M. Sopata. I wsp., WYTYCZNE POSTĘPOWANIA MIEJSCOWEGO W RANACH NIEZAKAŻONYCH, ZAGROŻONYCH INFEKCJĄ ORAZ ZAKAŻONYCH  PRZEGLĄD DOSTĘPNYCH SUBSTANCJI PRZECIWDROBNOUSTROJOWYCH STOSOWANYCH W LECZENIU RAN.
   ZALECENIA POLSKIEGO TOWARZYSTWA LECZENIA RAN, LECZENIE RAN 2020; 17 1: 1-21.
4. M. Limbowski, A. Zieliński Udział czynników immunologicznych w procesie gojenia się ran, Polska Medycyna Paliatywna 2003, tom 2, nr 4.
5. Kramer A., et al.: Konsensus w sprawie antyseptyki ran: Aktualizacja 2018, Conensus Guidelines, Skin Pharmacol Physiol 2018; 31:28-58.
6. M. Kucharzewski i wsp., Algorytmy i wytyczne postępowania terapeutycznego w ranach trudno gojących się, „Forum Leczenia ran” 2020, 1(3), 95-116.
7. E. Szkiller „Zastosowanie maści dysrofilowej SutriHeal Forte 5% w leczeniu ran o różnej etiologii oraz schorzeń podologicznych. Opis przypadków”, Biblioteka Faktów nr 1/2020.